ความรู้เกี่ยวกับสารฟอร์มาลีนหรือสารละลายฟอร์มาลดีไฮด์

ฟอร์มาลีนหรือสารละลายฟอร์มาลดีไฮด์
ชื่อทางเคมี (Chemical Name):  ฟอร์มาลดีไฮด์
(Formaldehyde)

หมายเลข CAS Registry (CAS Registry Number): 000050-00-0

ชื่อพ้อง (Synonyms): Formaldehyde; Formalin; Methanal; Formic aldehyde; Methaldehyde

ชื่อ IUPAC (IUPAC Name): Formaldehyde

หมายเลข CAS (CAS Number): 8013-13-6

น้ำหนักโมเลกุล (molecular formula): 30.03

สูตรเคมี (Chemical Formula): CH2O          ฟอร์มาลิน  หรือ  สารละลายฟอร์มาลดีไฮด์  หมายถึงสารละลายที่ประกอบด้วยแก๊ส ฟอร์มาลดีไฮด์ประมาณร้อยละ 37-40 (ในน้ำ) มีเมทานอลปนอยู่ประมาณร้อยละ 10-15 เพื่อป้องกันไม่ให้ฟอร์มาลินเปลี่ยนรูปไปเป็นโพลิเมอร์พาราฟอร์มาดีไฮด์ซึ่ง เป็นพิษมากกว่าฟอร์มาลินมาก   มีลักษณะเป็นของเหลวใส  ไม่มีสี  แต่มีกลิ่นฉุนเฉพาะตัวเป็นสารรีดิวซ์รุนแรง เมื่อสัมผัสกับอากาศจะถูกออกซิไดส์ช้า ๆ ไปเป็นกรดฟอร์มิกซึ่งมีฤทธิ์กัดกร่อน มีค่า pH ประมาณ 2.8-4.0    สามารถรวมตัวได้กับน้ำ  แอลกอฮอล์   แต่ฟอร์มาลินไม่สามารถใช้ร่วมกับสารดังต่อไปนี้ คือ ด่างทับทิม ไอโอดีน และไฮโดรเจนเปอร์ออกไซด์ ถ้าเป็นฟอร์มาลินที่เก็บไว้นานหรือเก็บไว้ที่อุณหภูมิต่ำกว่า 40 องศาฟาเรนไฮต์ ( 4.4 องศาเซลเซียส ) ฟอร์มาลินจะเปลี่ยนรูปไปเป็น พาราฟอร์มาดีไฮด์ ซึ่งมีลักษณะเป็นตะกอนสีขาวจึงไม่ควรนำไปใช้ เพราะจะเป็นอันตรายต่อสัตว์น้ำ มักใช้ในอุตสาหกรรมหลายชนิด  เช่น  พลาสติก  เคมีภัณฑ์  สิ่งทอ  ใช้รักษาผ้าไม่ให้ยับย่น หลาย ๆ  คนอาจจะรู้จักฟอร์มาลีน ว่าเป็นน้ำยาฆ่าเชื้อโรค  หรือเป็นน้ำยาดองศพผู้จำหน่ายอาหารบางราย  นำน้ำยาดองศพมาแช่อาหารทะเล  และผักสด  เพื่อให้สดอยู่เสมอ
อาหารที่มักตรวจพบฟอร์มาลีน  อาทิเช่น  อาหารทะเลสด  ผักสดต่าง ๆ  และเนื้อสัตว์สด  เป็นต้น  โดยผู้ที่นำไปใช้เข้าใจว่าจะช่วยให้อาหารไม่เน่าเสียเร็ว  เก็บได้นาน
พิษของฟอร์มาลีน    เมื่อได้รับฟอร์มาลีนเกินขนาด  ๓๐-๖๐ มิลลิลิตร  จะเกิดพิษเฉียบพลัน  มีอาการปวดท้องอย่างรุนแรง  อาเจียน ท้องเดิน หมดสติ  และเสียชีวิตได้หากได้รับฟอร์มาลีนในปริมาณน้อย  มีผลเสียต่อการทำงานของตับ  ไต  หัวใจ  และสมองเสื่อมลงหากสัมผัสจะมีอาการระคายเคืองผิวหนัง  ปวดแสบปวดร้อน  หากสูดดมจะมีอาการเคืองตา  จมูก  และคอปวดแสบปวดร้อน                                             

การใช้ประโยชน์

         ฟอร์มาลินเป็นสารที่นิยมใช้กันในหลายด้าน ดังนี้
      1. ด้านการแพทย์             - ใช้ในการเก็บรักษา anatomical specimens เพื่อคงสภาพของเนื้อเยื่อไม่ให้เน่าเสีย

            - ใช้สารละลายฟอร์มาลินสำหรับฆ่าเชื้อโรคในเครื่องมือต่าง ๆ เช่น เครื่องฟอกเลือด (เครื่องล้างไต) เครื่องมือเครื่องใช้ในการเตรียมและสังเคราะห์ผลิตภัณฑ์ยา วัคซีน

             - นอกจากนี้ ไอระเหยของฟอร์มาดีไฮด์สามารถนำมาอบห้องฆ่าเชื้อโรคตามโรงพยาบาลได้ด้วย

             - สารละลายฟอร์มาลินมีฤทธิ์ฆ่าเชื้อรา
      2. เครื่องสำอาง
             - ใช้ในยาสีฟัน ยาบ้วนปาก สบู่ ครีมโกนหนวด เพื่อฆ่าเชื้อโรค โดยใช้เป็นส่วนประกอบในความเข้มข้นที่ต่ำมาก
             - ใช้ในเครื่องสำอางเพื่อไม่ให้เหงื่อออกมาก
             - ใช้ในน้ำยาดับกลิ่นตัว และอื่นๆ
             - ใช้เป็นส่วนประกอบของแชมพูที่ใช้สำหรับสัตว์เลี้ยง
      3. ด้านอุตสาหกรรม
             - สารประกอบเชิงซ้อนของฟอร์มาลินมีคุณสมบัติทำให้ผ้า และกระดาษแข็งเกาะกัน จึงนำมาใช้ในการทำบอร์ด หรือไม้อัด ใช้ในอุตสาหกรรมสิ่งทอ เพื่อผลิตผงที่ใช้ในการเปลี่ยนแปลงลักษณะน้ำหนักและความแข็งแรงของไหม สังเคราะห์ ใช้ในการรักษาผ้า ไม่ให้ยับ หรือย่น ในอุตสาหกรรมกระดาษ เพื่อให้กระดาษลื่นและกันน้ำได้

             - ฟอร์มาลินมีประโยชน์ใช้เป็นสารตั้งต้นสำหรับผลิตภัณฑ์อื่นอีกมากมาย ที่ใช้มากคือนำไปทำเม็ดพลาสติกชนิดต่าง ๆ ที่มีชื่อเรียกกันว่า ยูเรีย-ฟอร์มัลดีไฮด์ (urea – formaldehyde) หรือ ฟีนอล-ฟอร์มัลดีไฮด์ (phenol – formaldehyde) ที่ใช้เป็นกาวสำหรับเฟอร์นิเจอร์ไม้ ใช้ทำโฟมเพื่อเป็นฉนวน เป็นต้น และใช้ในการผลิตเรซิน (melamine – formaldehyde)
             - ใช้ในการสังเคราะห์สีต่างๆ เช่น สีคราม สีแดง สีอะครีลิก
             - ใช้ในการย้อมเพื่อปรับปรุงให้สีและสีย้อมติดแน่นขึ้น
             - ใช้ในการฟอกสีและการพิมพ์ และฟอกหนัง เป็นต้น
             - ใช้ในการผสมโลหะ เพื่อระงับการเกิดปฏิกิริยาออกซิเดชัน
             - ใช้สำหรับถ่ายภาพ ทำให้เก็บรักษาได้นาน
      4. ด้านการเกษตร             - ใช้สำหรับการทำลายและป้องกันจุลินทรีย์และต้นไม้ที่เป็นโรค
             - ใช้ป้องกันผลิตผลเกษตรจากการเสียหายระหว่างการขนส่ง และการเก็บรักษา
             - ใช้ฆ่าเชื้อ ฆ่าเชื้อราในดิน
             - ใช้ทำความสะอาดสถานที่เก็บอุปกรณ์ เช่น ลังไม้
          - ใช้เป็นส่วนผสมของสารละลายที่ใช้เคลือบผัก ผลไม้จำพวกส้มระหว่างการเก็บเกี่ยวเพื่อชะลอการเน่าเสีย
             - ใช้เป็นปุ๋ย
             - ใช้ในบ่อเลี้ยงปลาเพื่อป้องกันการเกิดโรคในปลา

 
 วิธีหลีกเลี่ยงอันตรายจากฟอร์มาลีน
ก่อนจะซื้อผักสด  อาหารทะเลสด  ปลาแห้ง  และอาหารที่สงสัยว่าจะมีฟอร์มาลีน  ให้ตรวจสอบโดยการดมกลิ่น ถ้ามีกลิ่นฉุนแสดงว่ามีฟอร์มาลีน เนื่องจากฟอร์มาลีนมีกลิ่นฉุนมากถ้าเป็นผักสดให้สังเกตว่าผักสดที่แอบแช่ฟอร์มาลีน  เมื่อถูกแสงแดดและลมตลอดทั้งวัน  จะไม่เหี่ยว  หรือเนื้อสัตว์มีสีเข้มและสดผิดปกติทั้ง ๆ ที่ไม่ได้แช่เย็นอาจเกิดจากแช่ฟอร์มาลีนชุดทดสอบสารฟอร์มาลีน

กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ได้ผลิตชุดทดสอบสารฟอร์มาลีนด้วยวิธีการอย่างง่าย  คุณสมบัติของชุดทดสอบ  ตรวจสอบการใช้น้ำยาดองศพในผักสด  อาหารทะเล

 

                   

                      
                                    ชุดทดสอบสารฟอร์มาลีน
   
              
ฟอร์มาลีนในผ้าชี้ริ้วและปลาหมึกกรอบ

จากการตรวจสอบอาหารในตลาดสด  ในกรุงเทพมหานคร  จำนวน  ๔๘  ตัวอย่างพบฟอร์มาลีนในผ้าชี้ริ้ววัว ๓  ตัวอย่าง  จากการสุ่มตรวจ๔  ตัวอย่าง  พบฟอร์มาลีนในปลาหมึกกรอบซึ่งนิยมใส่ในเย็นตาโฟ  ๒  ตัวอย่าง  จากการสุ่มเก็บ  ๖  ตัวอย่าง ภายหลังมีการสุ่มตรวจซ้ำทั้งหมด  ๓๙  ตัวอย่าง  ประกอบด้วย  ปลาหมึกกรอบ  ผักกาดดอง  ถั่วงอก  เห็ดฟาง  ยำเล็บมือนาง (ตีนไก่)  หมูบด  พริกแกง  และผ้าขี้ริ้ว  ผลการตรวจด้วยชุดทดสอบสารปนเปื้อนในอาหารพบฟอร์มาลีนในปลาหมึก  ๒  ตัวอย่าง
 การทดสอบสารฟอร์มาลีนในปลาหมึกกรอบ    
     ปลาหมึกที่ไม่ได้แช่ฟอร์มาลีนน้ำยาทดสอบจะไม่เปลี่ยนสี แต่ถ้าแช่สารฟอร์มาลีนน้ำยาทดสอบจะเปลี่ยนเป็นสีแดง                                
                                                                    ไม่ได้แช่สารฟอร์มาลีน                แช่สารฟอร์มาลีน
 ตัวอย่าง   อาหารที่มีฟอร์มาลีนปนเปื้อน                                                     
            
        
               เย็นตาโฟ                                ยำเล็บมือนาง
                 

                  ยำผ้าขี้ริ้ว                                   อาหารทะเล

การตรวจพบการปนเปื้อนซ้ำอีก  จะต้องดำเนินคดีทันที  ผู้ผลิตและผู้จำหน่ายมีโทษตามกฎหมายฐานจำหน่ายอาหารไม่บริสุทธิ์  มีโทษปรับไม่เกิน  ๒๐,๐๐๐  บาท  โทษจำคุกไม่เกิน  ๒  ปี  หรือทั้งจำและปรับ
สำหรับสารกำจัดศัตรูพืชยังพบการปนเปื้อนในปริมาณค่อนข้างสูง  เฉลี่ยพบร้อยละ  ๓.๓๕  พบตกค้างในผักประเภทมะเขือเปราะ  ผักคะน้า  ผักกวางตุ้ง  ถั่วฝักยาว  และผักอื่นๆ  จึงต้องสุ่มตรวจตามตลาดต่าง ๆ  อย่างต่อเนื่อง  ซึ่งทั่วทุกภาคของไทยมีสถานการณ์คล้ายกัน